Al toen Lisa jong was, wist ze dat haar moeder anders was. “Andere moeders regelden dingen goed. Bij vriendinnen thuis was de koelkast gevuld en deed de moeder boodschappen voor een paar dagen. Ze gingen naar sportclubjes en zaten op tijd in de klas. Bij ons thuis ging dat anders. Het was altijd chaos en op jonge leeftijd stonden mijn broertje en ik er zo goed als zelf voor. En daar heb ik nog steeds last van.”
Helpen op de boerderij
Ria, de moeder van Lisa, komt uit een boerengezin. “Ze is wel naar de basisschool geweest, maar er werd vooral van haar verwacht dat ze hielp op de boerderij. De tijden waren anders toen, en zij heeft niet de kansen gekregen die de kinderen van nu krijgen. Al op jonge leeftijd raakte ze zwanger van mij en trouwde ze met mijn vader. Na de geboorte van mijn broertje strandde het huwelijk en stond mijn moeder er alleen voor.”
Laaggeletterde moeder
Ria doet haar best om goed voor Lisa en haar broertje Marco te zorgen. “Ik weet dat ze het altijd allemaal goed bedoeld heeft, maar als je naar de feiten kijkt, was ze een slechte moeder. Ze kon niet met geld omgaan en had schulden. Hierdoor liepen wij altijd in de afdankertjes van onze buurkinderen. Mijn moeder begreep weinig van hygiëne, en wij zaten vaak met stinkende kleren en ongekamde haren in de klas. Maar wat ik misschien nog wel het allerergste vond, is dat ze nauwelijks kon lezen of schrijven.”
Smoesjes
Doordat Ria laaggeletterd was, ging er veel belangrijke informatie langs haar heen. “De schoolkalender begreep ze bijvoorbeeld niet, en ook brieven met uitnodigingen voor oudergesprekken of informatieavonden waren te ingewikkeld. Hierdoor was ze er steevast niet bij. Maar ook verjaardagsuitnodigingen van vriendinnen belandden door haar in de vuilnisbak. Tegen mij zei ze: ‘jammer, dan kan je niet’. Pas toen ik ouder werd, begreep ik dat ze de uitnodiging niet kon lezen en als smoes gebruikte dat ik niet kon. Hierdoor heb ik veel leuke dingen gemist.”
Kinderhandschrift
Om hulp vragen deed Ria niet. Althans, niet bij volwassenen die haar echt hadden kunnen helpen. “Achteraf weet ik dat ze zich kapot schaamde. Mede hierdoor heeft ze haar laaggeletterdheid altijd zo veel mogelijk geprobeerd te verbergen. Mij ging het natuurlijk wel steeds meer opvallen. Zeker toen ik zelf begon met lezen en schrijven. Dan vroeg ze mij bijvoorbeeld om brieven van de bank voor te lezen of een kaart voor een jarige vriendin te schrijven. Iedereen die een brief of kaart van mijn moeder heeft ontvangen in die tijd, moet het zijn opgevallen dat alles in kinderhandschrift werd geschreven.”
Hulp van school
Hoewel er nooit instanties bij Lisa thuis zijn geweest, was er vanuit school wel extra hulp. “Ik kreeg extra begeleiding met lezen. Elke week ging ik een uur op de gang lezen met een andere moeder. Dit deden ze met alle kinderen die moeite hadden met meekomen, en ik was dus niet de enige. Uiteindelijk hebben zowel mijn broer als ik het goed gedaan op school. Marco is nu zelf meester op een basisschool en ik ben doktersassistente. We zijn dus goed terechtgekomen.”
Ongezond leven
De moeder van Lisa leeft al lang niet meer. “Ze zorgde gewoon heel slecht voor zichzelf. Koken kon ze niet goed en dus at ze vaak uit de frituur. Het belang van gezonde voeding zag ze ook niet in; dat was alleen maar duur en smaakte niet lekker. Verder dronk ze te veel en rookte ze meer dan een pakje per dag. Uiteindelijk is ze maar 57 jaar geworden en heeft ze mijn kinderen nooit ontmoet. Enerzijds is dat verdrietig, anderzijds maakt het bepaalde dingen ook makkelijker. Ik had mijn kinderen bijvoorbeeld nooit alleen bij haar achtergelaten. Bij de ouders van mijn partner doe ik dat wel. Dat waren geen leuke gesprekken geweest.”
Helemaal anders
Lisa doet het helemaal anders dan haar moeder. “Toen ik zwanger was, vond ik het heel spannend om moeder te worden. Ik had een heel slecht voorbeeld gekregen en was bang dat ik dezelfde fouten zou maken. Omdat er bij ons vroeger geen enkele structuur was, was ik daar juist enorm mee bezig. Soms op het obsessieve af. Overal maakte ik planningen en schema’s voor. Elke zaterdag bedacht ik wat we die week gingen eten en deed alle boodschappen. Op de koelkast hing een grote planner en elke dag moest ik het huis stofzuigen. Mijn vriend heeft me een halt toegeroepen. ‘Je bent niet zoals je moeder. Laat het los, het komt goed,’ zei hij. Dat is lief en hij heeft gelijk. Maar soms heb ik er moeite mee.”
Voorlezen
Iets wat Lisa steevast doet, wat haar moeder nooit heeft gedaan, is de kinderen voorlezen. “Elke avond een kwartier. Ik wil dat ze goed leren lezen en schrijven. Elke week gaan we naar de bibliotheek om boeken uit te kiezen en in de Kinderboekenweek lezen we extra veel. Soms hebben ze geen zin om te lezen en willen ze liever met de tablet. Dan vertel ik over hun oma die niet kon lezen en schrijven, simpelweg omdat ze dat als kind nooit aangeboden heeft gekregen. Dat maakt elke keer weer veel indruk.”
Fee -
Ik denk inderdaad dat ze zwakbegaafd was als ik het zo lees..als de hygiëne ver te zoeken was bij jullie en thuis. Bedenk dat je moeder er misschien alles aan heb gedaan om toch voor je te kunnen zorgen en te kunnen geven wat ze kon. Op Nederland 1 was er ook een documentaire erover van een vrouw die opgevoed werd door twee zwakbegaafde ouders. Die neemt het mee in haar werk als kunstenaar en geeft ook seminars erover. Elke opvoeding is anders en het is heel goed dat ie het je eigen maakt. Het is altijd goed om te bedenken wat jij meeneemt uit jouw opvoeding en wat je nu doet.