Eiceldonatie in Rusland: “From Russia with love”

Gefascineerd keek ik een paar dagen geleden naar “From Russia with love,” een documentaire over eiceldonatie in Rusland. Sinds enige tijd heb ik een bovenmatige belangstelling voor dit soort onderwerpen, voor de soms uitzonderlijke omstandigheden waaronder kinderen worden verwekt en geboren (of in dit geval zelfs, klinisch gezegd: geproduceerd). Dergelijke omstandigheden staan bijna garant voor bijzondere verhalen. Over de levens van onder normale omstandigheden verwekte en geboren kinderen zijn al zoveel verhalen te vertellen, laat staan over de levens van kinderen die zijn verwekt uit een one-night stand of overspel, uit een lafhartige criminele daad of uit een bijzondere medische verrichting. Wat vertel je deze in zekere zin bijzondere kinderen over hun afkomst? Hoe vaak sta je als ouder stil bij de bijzondere afkomst van je kind? Houden ouders extra veel van deze kinderen of is er sprake van een ‘risicofactor,’ zoals dat heet in hulpverlenersjargon?

Dit soort vragen passeerde ook in de documentaire de revue. De documentaire was in feite een portret van een vruchtbaarheidskliniek in Sint Petersburg waar eiceldonoren en ‘-ontvangers’ bij elkaar werden gebracht. Omdat er geen gebruik werd gemaakt van een voice-over die extra uitleg verschafte bleven sommige zaken onopgehelderd, zoals de vraag waar het sperma voor de Noorse alleenstaande moeder met kinderwens vandaan kwam. Van een bevriende Noorse donor? Uit de kliniek zelf?

Een bijzonder moment in de documentaire is als de Noorse vrouw zich ten overstaan van de vruchtbaarheidsarts afvraagt wat zij moet doen als haar zoontje, die al eerder via eiceldonatie in dezelfde kliniek is verwekt, gaat informeren naar zijn ‘genetische’ moeder, dus de vrouw die de eicel heeft gedoneerd (de vrouw die het kind draagt en baart wordt de biologische moeder genoemd). ‘Ik vind het zo moeilijk om te liegen, want het is toch zijn afkomst,’ zegt ze vertwijfeld. De arts, die overigens zeer betrokken, welbespraakt en deskundig overkomt, antwoordt kordaat dat ze deze hersenspinsels uit haar hoofd moet zetten. Om te beginnen zou de kliniek, die anonimiteit garandeert richting zowel donors als ontvangers, op een vraag van een beller of bezoeker die beweert dat zijn moeder hier twintig jaar geleden is behandeld, altijd ontkennen dat ze in de kliniek is geweest. Daarnaast, zegt ze: het is geen liegen wat u doet, het is iets niet vertellen en dat is iets anders. De liefde die u uw kind geeft, stijgt overal boven uit en dat zal maken dat de vraag naar zijn of haar afkomst nooit aan de orde komt. Ze zegt het beslist en je ziet dat de Noorse vrouw haar graag wil geloven.

Waar het de anonimiteit van donoren betreft, verschilt de Russische situatie van de onze. De wet regelt sinds een aantal jaren dat kinderen het recht hebben om te weten van wie ze afstammen. De (opvoedende) ouders hebben weliswaar in eerste instantie het recht om deze identiteit geheim te houden, maar als kinderen de uitdrukkelijke wens hebben moeten ze hun afstamming kunnen nagaan. Hiertoe is een speciaal donorregister ingericht. Hoe het precies zit met Nederlandse kinderen die door Russische eiceldonatie worden verwekt is een vraag die de documentaire onbeantwoord laat. Overigens laat de arts wel een klein barstje slaan in het anonimiteitsprincipe. De dankbare Nederlandse ouders die twee kinderen via een Russische eiceldonor hebben gekregen laten een mooi ingepakt pakket achter voor deze vrouw. ‘Er zit geen emailadres of andere informatie bij waardoor uw identiteit bekend kan worden neem ik aan, want wij werken op basis van anonimiteit, zoals u weet?’ vraagt de arts als ze het pakket aanneemt. “Nee, niets!” beaamt het Nederlandse paar. “Dan zal ik het pakket aan de donor overhandigen!” antwoordt ze monter. Ik stel me voor dat er een doos chocolade inzit, met een sticker van de lokale banketbakker onderop. Misschien dat over twintig jaar een Russische moeder met een doos wit uitgeslagen chocolade naar Nederland komt, op zoek naar het kind dat ze nooit heeft gehad. Daar zal vast wel iemand een documentaire over willen maken.

Mirjam Brandenburg (1970) werkt bij de overheid en is schrijfster van de verhalenbundel Vondelingen (Uitgeverij Atlascontact). Ze schrijft aan een roman.

@mirbrandenburg
www.mirjambrandenburg.nl

Foto door: Merlijn Doomernik